Lấn chiếm đất đai: Các trường hợp miễn truy cứu trách nhiệm
Trong thực tế, hành vi lấn chiếm đất đai thường bị xử phạt hành chính, thậm chí có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng. Tuy nhiên, pháp luật cũng quy định một số trường hợp đặc biệt mà người vi phạm có thể được miễn truy cứu trách nhiệm lấn chiếm. Việc nắm rõ các trường hợp này sẽ giúp người dân hiểu rõ quyền và nghĩa vụ của mình, tránh bị xử lý oan sai và bảo vệ quyền lợi hợp pháp.
1. Căn cứ pháp lý về miễn truy cứu trách nhiệm lấn chiếm
Luật Đất đai 2024 (có hiệu lực từ 01/01/2025):
Điều 12: nghiêm cấm hành vi lấn chiếm đất đai.
Điều 208 và 209: quy định trách nhiệm xử lý vi phạm và biện pháp khắc phục hậu quả.
Nghị định 91/2019/NĐ-CP: quy định chi tiết về xử phạt hành chính đối với hành vi lấn chiếm đất.
Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi 2017:
Điều 228 quy định về tội vi phạm các quy định về sử dụng đất đai, trong đó có hành vi lấn chiếm gây hậu quả nghiêm trọng.
Điều 29 quy định về các trường hợp được miễn trách nhiệm hình sự.
2. Thế nào là miễn truy cứu trách nhiệm lấn chiếm?
Miễn truy cứu trách nhiệm lấn chiếm là việc cơ quan có thẩm quyền xác định hành vi vi phạm có dấu hiệu lấn chiếm đất, nhưng người thực hiện không bị xử phạt hành chính hoặc không bị truy cứu trách nhiệm hình sự do thuộc trường hợp pháp luật quy định.
Khác với việc “không vi phạm”, đây là tình huống có hành vi xảy ra nhưng được xem xét loại trừ trách nhiệm vì có căn cứ hợp pháp.
3. Các trường hợp được miễn truy cứu trách nhiệm lấn chiếm
3.1 Do sự kiện bất khả kháng hoặc tình thế cấp thiết
Theo Điều 156 Bộ luật Dân sự 2015 và Điều 23 Bộ luật Hình sự 2015, nếu việc lấn đất xảy ra do thiên tai, sạt lở, biến đổi dòng chảy tự nhiên… và người dân buộc phải tạm thời sử dụng phần đất lấn chiếm để bảo đảm an toàn, thì có thể được miễn xử lý.
Ví dụ: Sau một trận lũ, nhà ông A bị sạt lở hoàn toàn. Ông A buộc phải dựng tạm nhà trên phần đất công để ở, chờ chính quyền bố trí tái định cư. Đây có thể được xem xét miễn truy cứu.
3.2 Người vi phạm tự nguyện khắc phục hậu quả trước khi bị phát hiện
Theo Điều 29 Bộ luật Hình sự 2015, người vi phạm nếu tự giác chấm dứt hành vi lấn chiếm, tự nguyện trả lại đất và khắc phục thiệt hại trước khi cơ quan Nhà nước phát hiện thì có thể được miễn truy cứu trách nhiệm hình sự.
Ví dụ: Ông B xây tường rào lấn sang đất công 15m². Sau khi nhận ra sai sót, ông B tự nguyện tháo dỡ và bàn giao lại phần đất, chính quyền sẽ cân nhắc không xử phạt.
3.3 Do lỗi của cơ quan Nhà nước trong quản lý đất đai
Nếu hành vi lấn chiếm đất phát sinh do cán bộ địa chính hướng dẫn sai, cấp giấy tờ chồng lấn khiến người dân tin rằng mình sử dụng hợp pháp, thì người dân có thể được miễn hoặc giảm trách nhiệm. Trường hợp này cơ quan quản lý đất đai phải chịu trách nhiệm chính.
3.4 Hành vi lấn chiếm nhưng không gây thiệt hại đáng kể
Theo Nghị định 91/2019/NĐ-CP, một số hành vi vi phạm ở mức độ rất nhỏ, không ảnh hưởng đến quyền sử dụng đất của người khác và được khắc phục ngay thì có thể được xem xét miễn xử phạt.
Ví dụ: Gia đình bà C trồng rau lấn ra lề đường công cộng khoảng 1m² trong vài ngày. Sau khi được nhắc nhở, bà C đã tự nguyện khôi phục hiện trạng.
4. Trình tự xác định miễn truy cứu trách nhiệm lấn chiếm
4.1 Kiểm tra và lập biên bản hiện trạng
Cơ quan chức năng (UBND cấp xã, Phòng Tài nguyên và Môi trường) tiến hành kiểm tra, đo đạc và lập biên bản hành vi lấn chiếm.
4.2 Xem xét các yếu tố miễn trách nhiệm
Cơ quan có thẩm quyền sẽ xem xét:
Có yếu tố bất khả kháng hay không.
Người vi phạm đã tự khắc phục hậu quả chưa.
Hành vi có gây thiệt hại thực tế không.
4.3 Ban hành kết luận
Nếu đủ điều kiện, cơ quan chức năng có thể ra quyết định miễn xử phạt hành chính hoặc không khởi tố trách nhiệm hình sự.
>>> Xem thêm: Hướng dẫn tố cáo lấn chiếm đất đai chi tiết nhất năm 2025.
5. Ví dụ minh họa thực tế về miễn truy cứu trách nhiệm lấn chiếm
Năm 2023, tại một huyện miền Trung, do sạt lở bờ sông, nhiều hộ dân mất đất ở. Họ buộc phải dựng tạm nhà trên phần đất công ven đường. UBND huyện xác định đây là tình thế cấp thiết, không xử phạt mà lập phương án tái định cư. Đây là trường hợp miễn truy cứu trách nhiệm lấn chiếm theo pháp luật.
Ngược lại, tại một tỉnh phía Bắc, ông D xây chuồng trại kiên cố trên đất công và cho thuê làm kho chứa hàng. Mặc dù ông D sau đó xin khắc phục, nhưng do gây thiệt hại kéo dài, ông vẫn bị xử phạt 50 triệu đồng.
>>> Xem thêm: Bật mí những điều ít ai biết về Công chứng.
Việc miễn truy cứu trách nhiệm lấn chiếm đất chỉ áp dụng trong những trường hợp đặc biệt, khi có sự kiện bất khả kháng, do lỗi cơ quan quản lý, hoặc người vi phạm đã chủ động khắc phục hậu quả. Người dân cần nắm rõ để không nhầm lẫn, đồng thời tránh lợi dụng chính sách này nhằm hợp thức hóa hành vi lấn chiếm trái phép.
Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay vớiVăn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!
Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.
Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Địa chỉ: 165 Giảng Võ, phường Cát Linh, quận Đống Đa, Hà Nội
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
