Di chúc bị vô hiệu – Người thừa kế có kiện được không?
Trong các tranh chấp thừa kế, tình huống di chúc bị vô hiệu là một trong những vấn đề pháp lý phức tạp nhất. Khi một bản di chúc không đáp ứng đủ các điều kiện theo quy định của pháp luật, nó sẽ không có giá trị thực thi. Vậy, khi một bản di chúc bị vô hiệu, những người thừa kế có quyền và có thể kiện ra tòa án để bảo vệ quyền lợi của mình hay không? Bài viết này sẽ phân tích chi tiết các trường hợp di chúc bị vô hiệu, quyền khởi kiện của người thừa kế, các căn cứ pháp lý liên quan, và ví dụ minh họa thực tế để giúp bạn hiểu rõ hơn về vấn đề này.
>>>Xem thêm: Chờ già mới lập di chúc là sai lầm của rất nhiều người.
1. Các trường hợp di chúc bị vô hiệu theo quy định pháp luật
Để biết người thừa kế có thể kiện khi di chúc bị vô hiệu hay không, trước hết cần hiểu rõ các trường hợp di chúc không có giá trị pháp lý. Theo Điều 642 Bộ luật Dân sự 2015, một di chúc có thể bị vô hiệu toàn bộ hoặc một phần khi vi phạm các điều kiện về chủ thể, nội dung và hình thức.
1.1. Di chúc vô hiệu do vi phạm điều kiện về chủ thể lập di chúc
Đây là những trường hợp liên quan đến năng lực và ý chí của người lập di chúc:
Không minh mẫn, sáng suốt: Người lập di chúc tại thời điểm lập không minh mẫn, sáng suốt (ví dụ: bị bệnh tâm thần, mất trí nhớ nặng, đang trong tình trạng bị sốc nặng không thể nhận thức).
Căn cứ pháp lý: Khoản 1 Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015.
Ví dụ: Ông A lập di chúc khi đang hôn mê sâu và qua đời ngay sau đó. Bản di chúc này chắc chắn sẽ di chúc bị vô hiệu vì ông A không minh mẫn, sáng suốt tại thời điểm lập.
Bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép: Ý chí lập di chúc không phải là hoàn toàn tự nguyện mà bị tác động bởi các yếu tố bên ngoài.
Căn cứ pháp lý: Khoản 1 Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015.
Ví dụ: Bà B bị con trai cả liên tục đe dọa, uy hiếp tinh thần buộc phải di chúc toàn bộ tài sản cho anh ta, nếu không sẽ không cho gặp cháu. Sau khi bà B mất, các con khác có thể yêu cầu tòa án tuyên bố di chúc bị vô hiệu do bị cưỡng ép.
1.2. Di chúc vô hiệu do vi phạm điều kiện về nội dung và hình thức
Di chúc cần tuân thủ các quy định về nội dung và hình thức để đảm bảo tính hợp pháp:
>>> Xem thêm: Không chỉ là ký và đóng dấu: Văn phòng công chứng là nơi tư vấn pháp luật tận tâm.
Nội dung vi phạm điều cấm của luật, trái đạo đức xã hội:
Căn cứ pháp lý: Khoản 2 Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015.
Hình thức di chúc không đúng quy định: Di chúc phải được lập bằng văn bản (có hoặc không có người làm chứng, có công chứng/chứng thực) hoặc di chúc miệng trong trường hợp đặc biệt.
Căn cứ pháp lý: Khoản 2 Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015 và các điều từ 633 đến 636 Bộ luật Dân sự 2015.
Có nhiều người cùng lập trong một văn bản: Mỗi cá nhân chỉ có thể lập một bản di chúc riêng.
Căn cứ pháp lý: Khoản 3 Điều 624 Bộ luật Dân sự 2015.
Giả mạo di chúc: Di chúc không phải do người để lại di sản tự tay lập hoặc ký tên.
Căn cứ pháp lý: Điều 642 Bộ luật Dân sự 2015.
2. Quyền của người thừa kế khi di chúc bị vô hiệu
Hoàn toàn có! Khi di chúc bị vô hiệu, những người thừa kế có quyền khởi kiện ra Tòa án để yêu cầu phân chia di sản thừa kế theo quy định của pháp luật hoặc theo di chúc có hiệu lực trước đó (nếu có).
Những người có quyền thừa kế hợp pháp: Bao gồm những người thuộc hàng thừa kế theo pháp luật (Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015) mà sẽ được hưởng di sản nếu không có di chúc hoặc di chúc vô hiệu.
Những người được chỉ định trong di chúc hợp pháp trước đó: Nếu có nhiều bản di chúc và bản sau cùng bị vô hiệu, bản di chúc hợp pháp trước đó có thể có hiệu lực trở lại.
2.2. Thời hiệu khởi kiện
Căn cứ pháp lý: Khoản 3 Điều 623 Bộ luật Dân sự 2015 quy định: “Thời hiệu để người thừa kế yêu cầu Tòa án tuyên bố di chúc vô hiệu là 10 năm, kể từ thời điểm mở thừa kế.”
Lưu ý: Thời điểm mở thừa kế là thời điểm người có tài sản chết (Khoản 1 Điều 611 Bộ luật Dân sự 2015).
2.3. Hậu quả pháp lý khi di chúc bị tuyên vô hiệu
Khi Tòa án tuyên bố di chúc bị vô hiệu, việc phân chia di sản sẽ diễn ra như sau:
Chia thừa kế theo di chúc hợp pháp trước đó: Nếu người chết đã lập nhiều bản di chúc và bản sau cùng bị vô hiệu, thì bản di chúc hợp pháp trước đó sẽ có hiệu lực.
Chia thừa kế theo pháp luật: Nếu không có di chúc nào khác có hiệu lực, di sản sẽ được chia theo quy định về thừa kế theo pháp luật (Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015). Tức là, di sản sẽ được chia cho những người thừa kế theo hàng và theo tỷ lệ tương ứng.
3. Quy trình và các bước cần thực hiện để kiện khi di chúc bị vô hiệu
Để yêu cầu Tòa án tuyên bố di chúc bị vô hiệu, người thừa kế cần thực hiện các bước sau:
3.1. Bước 1: Thu thập chứng cứ chứng minh di chúc vô hiệu
Đây là bước quan trọng nhất quyết định sự thành công của vụ kiện. Các chứng cứ có thể bao gồm:
Chứng cứ về năng lực của người lập di chúc: Hồ sơ bệnh án, xác nhận của bác sĩ, lời khai của nhân chứng (người thân, hàng xóm, người chăm sóc) về tình trạng sức khỏe tinh thần, mức độ minh mẫn tại thời điểm lập di chúc.
Chứng cứ về ý chí tự nguyện: Các tin nhắn, ghi âm, lời khai chứng minh người lập di chúc bị đe dọa, lừa dối, cưỡng ép.
Chứng cứ về hình thức: Bản sao di chúc, lời khai của người làm chứng (nếu có) để chứng minh di chúc không tuân thủ các yêu cầu về hình thức.
Kết quả giám định chữ ký, chữ viết: Nếu nghi ngờ làm giả di chúc, cần yêu cầu giám định tư pháp chữ ký, chữ viết để chứng minh di chúc giả mạo.
3.2. Bước 2: Nộp đơn khởi kiện tại Tòa án
Sau khi có đủ chứng cứ, người thừa kế nộp đơn khởi kiện yêu cầu Tòa án tuyên bố di chúc vô hiệu.
Tòa án có thẩm quyền: Tòa án nhân dân cấp huyện nơi có di sản hoặc nơi cư trú cuối cùng của người để lại di sản.
Hồ sơ khởi kiện: Đơn khởi kiện, bản sao di chúc bị nghi ngờ, các tài liệu chứng minh quyền thừa kế của người khởi kiện (giấy khai sinh, chứng minh quan hệ gia đình), các chứng cứ chứng minh di chúc vô hiệu.
3.3. Bước 3: Tham gia quá trình tố tụng tại Tòa án
Tòa án sẽ tiến hành các thủ tục tố tụng theo quy định:
Hòa giải: Tòa án sẽ tổ chức hòa giải giữa các bên liên quan. Nếu hòa giải thành, Tòa án sẽ ra Quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự.
Xét xử: Nếu hòa giải không thành, Tòa án sẽ mở phiên tòa xét xử. Các bên sẽ trình bày chứng cứ, lập luận để bảo vệ quan điểm của mình.
Bản án, Quyết định của Tòa án: Tòa án sẽ ra Bản án hoặc Quyết định tuyên bố di chúc bị vô hiệu và quyết định phân chia di sản theo quy định.
Đánh giá tính hợp lệ và xác định các căn cứ để tuyên bố di chúc bị vô hiệu.
Hướng dẫn thu thập chứng cứ một cách khoa học và hợp pháp.
Soạn thảo hồ sơ khởi kiện và đại diện bạn trong suốt quá trình tố tụng.
4.3. Chuẩn bị tinh thần cho một quá trình phức tạp khi di chúc bị vô hiệu
Tranh chấp thừa kế, đặc biệt khi có liên quan đến việc di chúc bị vô hiệu, thường kéo dài và có thể gây căng thẳng. Hãy chuẩn bị tinh thần về thời gian và chi phí.
Kết luận
Khi di chúc bị vô hiệu, người thừa kế hoàn toàn có quyền khởi kiện ra Tòa án để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình. Tuy nhiên, việc chứng minh di chúc vô hiệu đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng về chứng cứ và sự hiểu biết sâu sắc về pháp luật. Việc chủ động tìm kiếm sự tư vấn và hỗ trợ từ luật sư chuyên nghiệp là chìa khóa để giải quyết vấn đề này một cách hiệu quả, đảm bảo di sản được phân chia công bằng, đúng pháp luật.
VĂN PHÒNG CÔNG CHỨNG NGUYỄN HUỆ
1. Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ:Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
2. Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.Ngoài ra, chúng tôi có đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Công chứng ngoài trụ sở, tại nhà riêng miễn phí
VĂN PHÒNG CÔNG CHỨNG NGUYỄN HUỆ
Hotline: 09.66.22.7979 hoặc 0935.669.669
Địa chỉ: số 165 Giảng Võ, phường Cát Linh, quận Đống Đa, thành phố Hà Nội
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
